Badanie USG nerek

Ocena ultrasonograficzna nerek u pacjentów z kamicą nerkową i moczowodową

Badanie ultrasonograficzne nerek potocznie nazywane USG jest podstawowym badaniem obrazowym w diagnostyce chorób nerek. Kamica nerkowa jest schorzeniem, które najczęściej rozpoznawane jest w czasie USG jamy brzusznej. Kolka nerkowa będąca najbardziej dotkliwym dla pacjenta objawem kamicy moczowodu jest jednym z najczęstszych wskazań do wykonania USG jamy brzusznej. W czasie USG nerek urolog w szybki i nieinwazyjny sposób może ocenić:

 położenie nerek - nerki w warunkach prawidłowych położone są w przestrzeni zaotrzewnowej po obu stronach kręgosłupa odcinka lędźwiowego. Nerki kształtem przypominają ziarno fasoli, wypukłym brzegiem skierowanym do zewnątrz. U części pacjentów nerka może być zlokalizowana w innym miejscu - nerka ektopowa. Najczęściej występującymi anomaliami są nerka ektopowa miednicza położona na talerzu biodrowym, nerka podkowiasta lub ektopia skrzyżowana czyli nerka położona po przeciwnej stronie ciała. W przypadku gdy uwidocznienie nerki ektopowej jest trudne lub niemożliwe urolog może zdecydować o skierowaniu pacjenta na badanie tomografii komputerowej z kontrastem.
 wielkość - wymiary nerek są osobniczo zmienne i zależne są od wieku, płci i masy ciała. Długość prawidłowo rozwiniętej nerki waha się od 9-12 centymetrów, szerokość od 4,5 do 6 centymetrów. Lewa nerka u większości badanych osób jest nieco większa od prawej. Za prawidłową uznaje się różnicę do 15 mm w długości pomiędzy obiema nerkami.
 zarysy zewnętrzne prawidłowo wykształconej nerki są gładkie. W przypadku zaburzeń organogenezy mogą występować nierówności spowodowane zrazikową lub płatową budową nerki. Nierówności powierzchni nerki mogą też być pozostałością po przebytych chorobach zapalnych, zawale nerki lub zabiegu operacyjnym.

Fot. 1. Prawidłowy obraz USG prawej nerki. 2. Wodonerczowato poszerzony układ kielichowo-miedniczkowy nerki oraz górny odcinek moczowodu u pacjenta z kamicą moczowodu. 3. Nerka prawa bez zastoju z widocznymi hiperechogenicznymi odbiciami oraz cieniami akustycznymi - kamica dolnego kielicha nerk - dwa złogi 7 i 9 mm. 4. Nerka lewa z 7 centymetrową torbielą prostą górnego bieguna.
 

 grubość warstwy korowej nazywana inaczej grubością miąższu wynosi od 12 do 20 milimetrów i zmniejsza się wraz z wiekiem co opisywane jest jako zwężenie warstwy korowej. Grubość miąższu może ulec zwężeniu w przypadku długotrwałej przeszkody w odpływie moczu z nerki np. z powodu kamicy moczowodowej.
 echogeniczność miąższu - echogenicznością w ultrasonografii określa się zdolność odbijania fal ultradźwiękowych od badanej struktury. Badane w USG struktury mogą być hiperechogeniczne (podwyższona zdolność odbijania fal), hipoechogeniczne (obniżona zdolność odbijania fal dźwiękowych) oraz normoechogeniczne czyli takie, które nie mają zdolności odbijania fal (bezechowe). Miąższ nerki zbudowany z kory i rdzenia daje hipoechogeniczny obraz w USG (ciemniejszy) podczas gdy część centralna nerki daje obraz hiperechogeniczny (jaśniejsza). Część centralna nerki zawiera w warunkach prawidłowych nieposzerzony układ kielichowo-miedniczkowy, naczynia krwionośne zaopatrujące nerkę oraz tkankę tłuszczową. Złogi nerkowe potocznie nazywane kamieniami dają hiperechogeniczne odbicia tak samo jak wszystkie zwapnienia w obrębie miąższu nerki. Torbiel lub ropień nerki dają obraz normoechogeniczny czyli bezechowy. Hiperechogeniczne piramidy nerkowe mogą świadczyć o zaburzeniach metabolicznych lub nieprawidłowej budowy anatomicznej nerek. Najczęstszym zaburzeniem metabolicznym powodujących hiperechogeniczniczność piramid nerkowych jest nadczynność przytarczyc. Nerka gąbczasta jest wadą powodującą odkładanie mikrozłogów w miąższu nerki co może powodować podwyższoną echogeniczność piramid nerkowych.
 zróżnicowanie korowo-rdzeniowe i miąższowo-zatokowe - zróżnicowanie korowo-rdzeniowe widoczne jest u większości dzieci i około 40 procent dorosłych. Miąższ nerki zbudowany jest z kory i rdzenia a centralna część nerki odpowiada zatokę nerkową. Różna echogeniczność umożliwia uwidocznienie tych struktur.
 stosunek echogeniczności miąższu nerki i wątroby - miąższ prawidłowej nerki jest hipoechogeniczny (w obrazie USG ciemniejszy) w stosunku do echogeniczności miąższu wątroby co wynika z większej zawartości wody w miąższu nerki i lepszego ukrwienia. W przypadku chorób zapalnych nerek ich echogeniczność ulega zmianie. U pacjenta z odmiedniczkowym zapaleniem nerek warstwa korowa może stać się hiperechogeniczna.
 poszerzenie układu kielichowo-miedniczkowego - wyprodukowany przez nerkę mocz spływa do kielichów mniejszych, następnie większych i do miedniczki nerkowej. Ten układ odprowadzający mocz nazywany jest układem kielichowo-miedniczkowym nerki, z którego mocz spływa do moczowodu czyli przewodu prowadzącego mocz z nerki do pęcherza moczowego. U zdrowego człowieka układ kielichowo-miedniczkowy jest nieposzerzony - niemożliwy do uwidocznienia w USG co widoczne jest jako hiperechogeniczna zatoka. W przypadku przeszkody w odpływie moczu UKM ulega poszerzeniu przez gromadzący się mocz co powoduje uwidocznienie hipoechogenicznych przestrzeni w części centralnej nerki i uwidocznienie anatomii UKM. Stopień poszerzenia UKM może być różny i zależy od czasu trwania oraz stopnia nasilenia zaburzeń odpływu moczu z nerki. W diagnostyce obrazowej nerek używa się 4 stopni do opisu poszerzenia układu kielichowo-miedniczkowego. Pierwszy stopień poszerzenia UKM oznacza niewielkie poszerzenie kielichów, stopień drugi to poszerzenie układu zbiorczego tak, że widoczne są sklepienia kielichów. Stopień trzeci oznacza dużego stopnia poszerzenie miedniczki nerkowej i kielichów a czwarty oznacza dużego stopnia poszerzenie miedniczki nerkowej wraz z kielichami oraz zwężeniem warstwy miąższowej. Zgodnie z definicją wodonercze to poszerzenie UKM dużego stopnia z towarzyszącym zwężeniem warstwy miąższowej jednak w codziennej praktyce każde poszerzenie UKM często określane jest jako wodonercze.
 echa kamicy - złogi w nerce widoczne są jako hiperechogeniczna struktura (jaśniejsza od otoczenia) co jest wynikiem odbicia fali ultradźwiękowej od złogu. Cechą charakterystyczną kamicy jest cień akustyczny poniżej złogu widoczny jako ciemniejsze, bezechowe pasmo. Klasyczny obraz złogu w nerce to hiperechogeniczne odbicie, za którym widoczny jest cień akustyczny. Czułość USG w obrazowaniu złogów zależna jest od wielkości złogu, jakości aparatu, doświadczenia osoby wykonującej badanie i masy chorego. Cień akustyczny związany jest z wygaszaniem echa za złogiem jest charakterystyczny dla złogów uwapnionych o średnicy powyżej 5 milimetrów. Mniejsze złogi oraz złogi słabowysycone solami wapnia mogą nie dawać charakterystycznego obrazu w USG. Zwapnienia w miąższu nerki, zwapnienia w ścianie naczyń nerkowych lub nefrokalcynoza mogą imitować kamicę nerkową.
 zmiany ogniskowe

Jak przygotować się do badania USG nerek

Przygotowanie do badania USG układu moczowego nie różni się od sposobu przygotowania do USG całej jamy brzusznej. Bardzo często w zaleceniach dla pacjentów przygotowujących się do USG jamy brzusznej można przeczytać o specjalnej diecie i stosowaniu Espumisanu na 24 godziny przed badaniem. W przypadku badania USG nerek i pęcherza wykonywanego przez urologa nie ma konieczności stsosowania diety oraz preparatów zmniejszających ilość gazów w jelitach. Odmienne przygotowanie wynika z faktu, że urolog ocenia nerki i pęcherz moczowy, zlokalizowane w przestrzeni zaotrzewnowej, których uwidocznienie z reguły ni e sprawia żadnych trudności. Aby dokładnie ocenić pęcherz moczowy i gruczoł krokowy (prostata) u mężczyzny konieczne jest wypełnienie pęcherza moczowego (pacjent powinien odczuwać uczucie parcia na mocz).