Zapobieganie

Zapobieganie kamicy nerkowej

Kamica nerkowa jest chorobą o dużym prawdopodobieństwie nawrotu. Według statystyk blisko połowa pacjentów po ataku kolki nerkowej będzie miała ponowny atak w ciągu 5 lat. Od lat obserwowany jest wzrost zachorowań na kamicę nerkową nawet u najmłodszych pacjentów. Wśród pacjentów z kamicą nerkową są chorzy wysokiego ryzyka, których identyfikacja ma szczególne znaczenie. Profilaktyka kamicy polega na jej wczesnym wykryciu i leczeniu. Profilaktyka pierwotna polega na wykryciu i eliminacji czynników ryzyka kamicy nerkowej. Kamica nerkowa jest nierozerwalnie związana z kamicą moczowodową, czyli sytuacją, w której kamień z nerki przemieszca się do moczowodu powodując atak kolki nerkowej.

Najczęstsze przyczyny kamicy nerkowej

  Zbyt mała objętość wypijanych płynów jest najważniejszym czynnikiem ryzyka wystąpienia kamicy nerkowej. Zagęszczony mocz jest niezbędny do wystąpienia zjawiska krystalizacji czyli procesu powstawania kryształów z substancji rozpuszczonych w moczu. Zalecana dobowa objętość wydalonego moczu powinna wynosić około 2,5 litra co wymaga wypicia około 3 litrów płynów. Woda jest najlepszym płynem nawadniającym. Dla zobrazowania dobowego zapotrzebowania na płyny pacjent powinien co godzinę wypić szklankę wody.
  Błędy dietetyczne - współczesna dieta w krajach wysoko rozwiniętych obfituje w nadmiar sodu. Zbyt duża ilość spożywanego w diecie sodu prowadzi do zwiększenia wydalania z moczem jonów wapnia (hiperkalciuria) co zwiększa ryzyko powstania złogów zbudowanych z soli wapnia (szczawian lub fosforan wpania). Dieta bogata w białko zwierzęce jest przyczyną wzrostu stężenia kwasu moczowego co powoduje zwiększone ryzyko krystalizacji złogów zbudowanych z kwasu moczowego i szczawianu wapnia.
  Choroby jelit - wszystkie choroby jelit powodujące biegunki lub zaburzenia wchłaniania treści pokarmowej zwiększją ryzyko wystąpienia kamicy nerkowej. Pacjenci po zabiegach chirurgicznych polegających na resekcji części jelita równierz należą do grupy ryzyka zagrożonych kamicą. Utrata wody związana z luźnymi stolcami oraz zwiększone wchłanianie szczawianów z przewodu pokarmowego skutkuje zagęszczeniem moczu i hiperoksalurią, które mogą powodować powstanie złogów szczawianowo-wapniowych.
  Otyłość - u pacjentów ze wskaźnikiem masy ciała BMI powyżej 30 kg/m² często występuje insulinooporność, która skutkuje zmniejszeniem wydalania mocznika z moczem co sprzyja kwaśnemu odczynowi moczu. Zaburzenia metaboliczne u pacjentów z zespołem metabolicznym są udowodnionym czynnikiem ryzyka wystąpienia kamieni zbudowanych z kwasu moczowego. Hiperinsulinemia czyli zbyt wysoki poziom insuliny powoduje zwiększone wydalanie jonów wapnia w moczu co w połaczeniu ze zwiększonym wydalaniem kwasu moczowego i szczawianów w moczu może powodować powstawanie złogów zbudowanych ze szczawianu wapnia.
  Cukrzyca typu 2 - udowodniony jest związek pomiędzy 2 typem cukrzycy a ryzykiem powstawania złogów zbudowanych z kwasu moczowego.
  Dna moczanowa - kamica układu moczowego występuje dwukrotnie częściej u chorych z dną moczanową w porównaniu do zdrowej populacji. Typowymi zaburzeniami u pacjentów z mocznicą są zwiększone stężenie kwasu moczowego w moczu i kwaśny odczyn moczu.
  Przewlekłe zakażenie układu moczowego - część zakażeń układu moczowego powoduje zasadowy odczyn moczu doprowadzając do powstania kamicy struwitowej - inaczej kamica infekcyjna (kamienie zbudowane są z fosforanu magnezowo-amonowego). Kamica struwitowa powoduje szybkie powiększanie się złogu doprowadzając do powstania odlewów układu kielichowo-miedniczkowego nerki. Szczególną grupą ryzyka są chorzy unieruchomieni w wyniku schorzeń neurologicznych i pacjenci z cewnikami w układzie moczowym.
  Stosowanie niektórych leków - stosowanie niektórych leków może prowadzić do powstania złogów zbudowanych z substancji tworzących lek lub powstanie złogów w wyniku zmian w odczynie pH moczu.
  Nadczynność przytarczyc - schorzenie powoduje nadmierną produkcję parathormonu odpowiedzialnego za wzrost stężenia jonów wapnia w surowicy. Parathormon zwiększa stężenie jonów wapnia w surowicy i moczu co w odpowiednich warunkach może sprzyjać powstawaniu złogów zbudowanych z soli wapnia.

Zalecenia dietetyczne w profilaktyce kamicy nerkowej

  Ograniczenie soli kuchennej - pacjenci z kamicą nerkową lub chorzy wysokiego ryzyka jej wystąpienia lub nawrotu powinni zmniejszyć ilość spożywanej soli kuchennej. W 100 gramach soli zawarte jest około 38 miligramów sodu. Nadmiar sodu w diecie powoduje zwiększone wydalanie jonów wapnia w moczu co moze zwiększać ryzyko ich krystalizacji. Amerykańska Centrala Kontroli i Prewencji Chorób (CDC) zaleca aby dzienna zawartość sodu w diecie nie przekraczała 2,3 grama. Wśród pokarmów o najwyższej zawartości sodu wymienia się: sery, jedzenie puszkowane, słone paluszki, czipsy, precle, sosy z puszek i butelek, produkty zapakowane w opakowania próżniowe. Pieczywo zawiera duże ilości sodu - w zależności od rodzaju pieczywa zawartość sodu może wynosić od 120-700 mg sodu w 100 gramach produktu. Płatki kukurydziane zawierają srednio 1 gram sodu w 100 gramach produktu. Dieta pacjenta z kamicą nerkową powinna bazować na produktach świeżych lub mrożonych z maksymalnym ograniczeniem produktów przetworzonych. Należy pamiętać, że dwa plasterki szynki konserwowej mogą dostaczyć 400 mg sodu dlatego zaleca się zastępowanie wędlin mięsem gotowanym. Zupy i produkty typu instant powinny być całkowicie wyeliminowane z diety.
  Zwiększenie ilości spożywanych warzyw i owoców - świeże warzywa i owoce są źródełem potasu, błonnika, antyoksydantów, cytrynianów i magnezu. Magnez i cytrynian uznawane są za inhibitory czyli substancje hamujące krystalizację.
  Ograniczenie produktów spożywczych bogatych w szczawiany - ograniczenie szczawianów w diecie zalecane jest u pacjentów z wysokim stężeniem szawianów w moczu. Praktycznie wszystkie produkty pochodzenia roślinnego zawierają szczawiany, ale z najbogatsze ich źródło uważane są migdały, szpinak i rabarbar. Zwiększenie ilości spożywanego wapnia w diecie może prowadzić do zmniejszenia stężenia wydalanych szczawianów w moczu.
  Ograniczenie spożycia białka zwierzęcego - nadmiar białka zwierzęcego zwiększa stężenie kwasu moczowego i jonów wapnia w moczu.

Leki stosowane w profilaktyce kamicy nerkowej

  Tiazydowe leki moczopędne - leki moczopędne to grupa leków, których działanie polega na zwiększeniu diurezy a więc objętości wydalanego moczu. Do diuretyków tiazydowych zalicza się między innymi indapamid i hydrochlorotiazyd. Tiazydy mogą mieć zastosowanie w przypadku hiperkalciurii czyli w sytuacji zwiększonego wydalania jonów wapnia w moczu. Hiperkalciuria jest jednym z czynników ryzyka kamicy nerkowej.
  Allopurinol - podstawowy lek hamujący syntezę kwasu moczowego, który obniża jego stężenie zarówno we krwi jak i w moczu. Lek jest powszechnie stosowany w leczeniu hiperurykemii u pacjentów z dną moczanową. Allopurinol stosowany jest w dawce 300 mg na dobę i jest dobrze tolerowany przez pacjentów. Allopurinol zmniejsza częstość napadów dny i zmniejsza tendencję do powstawania złogów zbudowanych z kwasu moczowego.
  Cytrynian potasu - substancja czynna leków Citrolyt i Litocid, które wykorzystywane są do alkalizacji moczu. W środowisku o odczynie kwaśnym kwas moczowy wytrąca się w trudno rozpuszczalnej postaci. W pH o odczynie zasadowym kwas moczowy ulega przemianie w dobrze rozpuszcalny moczan jednosodowy. Cytrynian potasu poprzez zmianę odczynu moczu na zasadowy hamuje zjawisko krystalizacji kwasu moczowego i może doprowadzić do rozpuszczenia złogów.
  Kwas acetohydroksamowy - organiczny związek chemiczny będący silnym inhibitorem ureazy - enzymu produkowanego przez bakterie, który prowadzi do rozkładu moczika na dwutlenek węgla i amoniak. W USA dopuszczony do obrotu w formie leku Lithostat. W Polsce lek nie jest dopuszczony do obrotu.
  Penicylamina - lek Cuprenil stosowany głównie w reumatologii oraz u pacjentów w cystynurią. Penicylamina, tiopronina i kaptopril tworzą wiązanie mostkami dwusiarczkowymi kompleksy z cysteiną zwiększając jej rozpuszczalność.